Pitiroi

Ko Pitiroi (Robert Fitzroy) te Kāwana tuarua o Aotearoa. Nō te tau 1805 i whānau mai a ki Ingarangi. Ka kuraina ia ki te Kāreti Roera Tauāmoana. Ko tōna kaipuke tuatahi ko te Beagle. Nō te 1831, nā Pitiroi i whakamahere ngā takutai moana o Tierra del Fuego, o Patagonia, o Ngā Ara o Magellan hoki. He hoa tōna i tēnei haerenga āna, ko Charles Darwin, ko te tohunga pūtaiao, ā, ka puta mai āna whakaaro rongonui mō ngā tūhuratanga me ngā mea i kite ai ia nō taua haerenga kaipuke.

Ko Pitiroi

Ka tohungia a Pitiroi i te tau 1843 hei Kāwana mō Aotearoa, i muri i te mate wawe o Kāwana Hopihona, i hemo ai i te 1842. Kua pau ke i taua wā ngā moni o te koroni, ka puta mai ki Te Wairau te riri a te Māori ki te Pākehā. Ka haria e te hau he rongo mō te pakanga ki Te Tai-tokerau hoki. Heoi anō, kāhore i tukuna he hōia, he pūtea rānei hei tautoko i te tū o te Kāwana hou. Ka tukuna kētia ki a ia ngā tohutohu, māna e whakawhitiwhiti kōrero kē, mā tēnei pea e ea ngā raruraru. Kāhore kau a Ngāti Toa i pākia mō te whawhai ki Te Wairau e Pitiroi, nā te mea e kore a Pitiroi i tino mōhio mehemea i tika te riro mai i ō te Kamupene o Niu Tīreni whenua; nā te mea hoki, i te mōhio anō a Pitiroi, e kore te riri ki a Ngāti Toa e tareka e ia. Kātahi anō a Pitiroi ka tahuri ki te tino rangahau i ērā hokonga atu o te Kamupene o Niu Tīreni; kia oti rā anō ēnei mahi, kātahi anō aua hokonga ka whakamanahia. Ka puta rā te riri a ngā tāngata whaimana o te Kamupene o Niu Tīreni, me tā rātou kōrero kia panaia ko Pitiroi kia whakahokia ia ki Ingarangi.

Ko tētahi atu o ngā āhuatanga o te wā Kāwana i a Pitiroi, ko tētahi ture o te tau 1844 e kīa nei ko te Native Exemption Ordinance. He pire e aro ana ki ngā tikanga whakahaere i ngā ture e pā ana ki ngā Māori, arā, ki te hara te Māori me utu paremata ia, kāhore ia e whiua ki te whareherehere. Ko te wā e mana ana taua pire te poto rawa. Ahakoa tērā, hei wāhi anō tēnei mō ngā rangatira e whakatau raruraru. Mā te Karauna anake te mana hoko whenua Māori i te wā i a Pitiroi te Kāwana, he tikanga tēnā i whakamanahia e te Tiriti o Waitangi tonu. Heoi anō, nā te mea he iti rawa te pūtea, kāhore te Karauna i āhei ki te hoko whenua mai i te Māori, kāhore anō e taea te hoko atu ki ngā kaiwhakanoho. Me te aha, ka puta te riri a ngā Māori ki ngā kaiwhakanoho, a ngā kaiwhakanoho ki ngā Māori, ka kino haere ngā raruraru.

Ka puta te whakautu a Pitiroi mō taua āhuatanga, ka whakaaetia tā te Māori hoko tika i ngā whenua ki ngā kaiwhakanoho. Kāhore i whakaae te Tari mō ngā Koroni ki taua whakaaro a Pitiroi, ā, nō te marama o Haratua o te tau 1845 ka puta ko te whawhai i Te Tai-tokerau, ka tonoa kia hoki ia ki Ingarangi a Pitiroi.

Tohutoro

• Ngā Tāngata Taumata Rau URL:NZDB

Ngā kaihautū 1840-1980

Ngā kaihautū 1840-1900:   Āperahama Taonui • Āpihai Te Kawau • Hāmiora Mangakāhia • Hēnare Kaihau • Hēnare Mātene Te Whiwhi • Hēnare Matua • Hēnare Tomoana • Hirini Rāwiri Taiwhanga • Hoani Nahe • Hōne Heke • Hōne Heke Ngāpua • Hōne Mohi Tāwhai • Hōne Ōmipi • Hōri Kerei Taiaroa • Horonuku Te Heuheu Tūkino IV • Karaitiana Takamoana • Matiaha Tiramōrehu • Meri Te Tai Mangakāhia • Niniwa-i-te-rangi • Nireaha Tāmaki • Pāora Tūhaere • Pōmare II • Pōtatau • Rangi Topeora • Rāpata Wahawaha • Rewi Manga Maniapoto • Riperata Kahutia • Riwha Tītokowaru • Tāmati Wāka Nene • Tāraia Ngākuti Te Tumuhuia • Tāwhiao • Te Hāpuku • Te Heuheu Tūkino III, Iwikau • Te Keepa Te Rangihiwinui • Te Keepa Te Rangi-pūawhe • Te Kooti Arikirangi Te Turuki • Te Pahi • Te Rauparaha • Te Ruki Kawiti • Te Whiti o Rongomai • Timi Kara • Tohu Kākahi • Wahanui Huatare • Wiremu Kīngi Te Rangitāke • Wiremu Pere • Wiremu Tako Ngātata • Wiremu Tāmihana • Wiremu Te Kākākura Parata • Wiremu Te Wheoro Ngā kaihautū 1900-1980:   Apirana Ngata • Eruera Tirikātene • Hēnare Balneavis • Hēni Materoa • Hoani Te Heuheu Tūkino VI • James Clendon Tau Hēnare • Korokī • Mahuta Tāwhiao • Matiu Rata • Māui Pōmare • Paraire Paikea • Rangi Mawhete • Rua Kēnana • Tahupōtiki Wiremu Rātana • Tai Mitchell • Te Puea Hērangi • Te Rangi Hīroa • Tuaiwa Eva Rickard • Turi Carroll • Whina Cooper Ngā Kāwana:   George Gipps • Te Hopihona • Pitiroi • Hōri Kerei • Tāmati Parāone Ngā Kaitōrangapū, ngā āpiha:   Constantine Henry Phipps • Edward Eyre • Francis Dart Fenton • Francis Dillon Bell • Frederick Edward Maning • Frederick Weld • Frederick Whitaker • George Rusden • Gilbert Mair • Henry George (Earl) Grey • Henry Russell • Henry Sewell • Hōne Hīhana • Jack Kent Hunn • James Crowe Richmond • James Edward Fitzgerald • James Prendergast • James Stephen • John Gorst • Joseph Gordon Coates • Julius Vogel • Lord Glenelg • Michael Joseph Savage • Norman Kirk • Peter Fraser • Ralph Hanan • Robert Stout • Te Hētana • Te Mākarini • Te Paraihe • Te Paranihi • Te Pōkiha • Te Pūhipi • Thomas Buick • Thomas Bunbury • Walter Mantell • Walter Nash • William Herries • William Martin • William Rees • William Spain Ngā kaiwhakanoho, ngā mihinare:   Edward Wakefield • George Clarke • James Cowan • Pīhopa Pomaparie • Richard Taylor • Te Harawira • Te Herewini • Te Karuwhā • Te Kerēhi • Te Koroneho • Te Mātenga