Kotahitanga

Ko te Kotahitanga he rōpū whakatū pāremata Māori motuhake o te rautau 19 me ngā tau whakatuwhera o te rautau 20. Ko ngā tino kaupapa o taua rōpū kia whakakāhoretia te Kōti Whenua Māori me ngā ture whenua Māori katoa; kia whakatūria ngā komiti Māori ki te whakatau i ngā tautohetohe i raro i ngā tikanga Māori.

Ko te whakatuwheratanga o te Whare Pāremata o te Kotahitanga, Pāpāwai, 1897. Tērā ko Te Hētana kei te taha mauī

I runga i te pōkaikaha o te iwi i te kore e tika o ngā mahi e pā ana ki te whenua, ka karanga hui ngā iwi o te motu i ngā tōpito maha o te whenua. I kīia ēnei hui he pāremata. I muri i ētahi hui i Waitangi me Ōrākei, ka hui tētahi rūnanga nui, pāremata rānei i kīia ai he Kotahitanga, i Waipawa, i Heretaunga.

I te tau 1892 ka tū te Pāremata Maōri tuatahi, e kīa ana ko Te Kotahitanga o Te Tiriti o Waitangi. Kātahi anō he hui pērā ka karangatia kia pērā rawa te tokomaha o te tangata. Ka nukunuku haere tēnei Kotahitanga ki ētahi takiwā, i muri ka tūmau te noho ki Pāpāwai, i Heretaunga. Ka kīa te pāremata o te Kīngitanga ko te Kauhanganui. Ko te whai o ēnei wāhanga e rua, he whakakotahi i te iwi Māori, engari kīhai i tutuki. Nā ngā Mema Pāremata Māori pēnei i a Wī Pere rāua ko Hōne Heke Ngāpua i whakatakoto ture, ka whakaurua ai ki te Whare Pāremata i Pōneke. Ko te whai o aua pire kia whakamanatia te Kotahitanga.

Tekau tau te Kotahitanga e hui ana i ia tau. Katoa āna whakapaunga kaha kia whakamanatia tana tū e te Whare Pāremata whaimana o Aotearoa, ka parea ki rahaki e ngā kaitōrangapū tauiwi. He tokomaha anō rātou i puta atu i te taiwhanga taukumekume i te wā i ara ake ai te take nei, tē noho tonu ki te whiriwhiri, ki te whakarangatira i te kaupapa.

Kāore i tutuki ō rāua hiahia, engari nā runga i ngā whakakīkī a te Kotahitanga, i te tau 1900 ka katia e Te Hētana ngā hokonga whenua Māori kua roa kē e haere ana. Nā te tū o ngā Kaunihera Māori me ngā Poari Whenua Māori, ka taea e te Māori te kati i ētahi hokonga whenua me te whakataki i te hauora o te hapori. Hāunga, nō te tau 1905, i runga i ngā akiaki a ngā tāngata whai, ka huripokina ngā kaupapa here a Te Hētana e pā ana ki te Māori me tāna noho, me te aha, ka nui atu te whenua ka ngaro.

I oti i ngā kaunihera ētahi take nunui te whakatika, ko te hauora tērā, ko te hoko waipiro tērā, me te whakapōturi i te hoko whenua. Engari mai i 1905, ka ngoikore haere anō ngā kaunihera i te mahi a te kāwanatanga hou nei, i eke ai hei kāwanatanga i te tau 1911. Ka tīmataria e taua Kāwanatanga tētahi kaupapa hoko whenua nui. I muri i te hurihanga o te rautau ka hohoro tonu te ngoikore haere o te Kotahitanga.

Tohutoro

• Cox, Lindsay, Kotahitanga: The Search for Māori Political Unity. Oxford University Press, Auckland, 1993.
• Ngā Tāngata Taumata Rau URL:NZDB