Porinīhia Wīwī
Ko Porinīhia Wīwī he whakaminenga o nga kahui moutere e rima kei te putahi o te Moananui a Kiwa kei nga pae 7° ki 27° S me nga pae 134° me 155° W.
Porinīhia Wīwī | |||||
| |||||
| Pepeha: "Tahiti Nui Mare'are'a" "Liberté, Égalité, Fraternité" “Rangatiratanga, Ōritetanga, Kotahitanga” | |||||
| Ngaringari: La Marseillaise | |||||
.svg) | |||||
| Tāone matua (me te tāone nui) |
Papeete | ||||
| Reo whaimana | Wīwī | ||||
| Kāwanatanga | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| • Āhua | Whenua maru | ||||
| • Kaihautu Wīwī | François Hollande | ||||
| • Tumuaki o Porinīhia Wīwī | Édouard Fritch | ||||
| • Māngai Kāwanatanga | Lionel Beffre | ||||
| Whenua maru o tāwāhi | |||||
| • Bastille Day | 14 Hōngongoi (1789) | ||||
| Rahi | |||||
| • Katoa | 4,167 km² (173) 1,609 sq mi | ||||
| • Wai (%) | 12 | ||||
| Taupori | |||||
| • 2007 tau tata | 259,800[1] (176) | ||||
| • 2002 kautenui | 245,516[2] | ||||
| • Kiato | 62/km² (130) 166/sq mi | ||||
| GDP (PPP) | 2003 tau tata | ||||
| • Katoa | $4.58 miriona nui (n/a) | ||||
| • Mā ia tangata | $17,5001 (n/a) | ||||
| HDI (n/a) | n/a (n/a) (n/a) | ||||
| Moni | CFP franc (XPF)
| ||||
| Wāhiwā | (UTC-10) | ||||
| Tohu ipurangi | .pf | ||||
| Tohu waea | +689 | ||||
1,544 sq maero (4,000 sq km) te takiwa, 258,000 nga tangata noho, 130 nga motu a kua 5 nga kahui moutere ara ko te kahui o Tahiti (Society), ko te kahui o Tuamotu, ko te kahui o Mangareva (Gambier), Ko te kahui o Enana (Marquesas), ko te kahui o Tubuai.
Ko Tahitinui te motu nunui o te whakaminemnga nei a kei reira hoki te taone matua a Papaete.
Nga Kahui Moutere
takatā130 nga motu, kua 5 nga kahui moutere i whakamaua e Wīwī a kua tapiana ko Poronihia Wīwī.
- Ko te Kāhui o Tahiti (Society) Ko Tahitinui te motu nui rawa o Poronihia Wīwī, a kei konei te taone matua o Papaete. Ko Raiatea tetehi atu o nga motu o tenei Kahui
- Ko te Kāhui o Tuamotu mai i Tahiti ka rere ki te rawhiti ka tae ki Tuamotu e 80 nga moutere nei 280 maero te takiwa. Ko Rangiroa te motu nui o tenei kahui 29 maero tona rahi. Kei te kahui o Tuamotu nga motu a Mururoa me Fangataufa, nga mea i tukinotia e te pahu karihi o Wīwī.
- Ko te Kāhui o Mangareva (Gambier), kei te tonga o Tuamotu ko te kahui o Mangareva e wha noa iho nga motu nui, kua whkapipi hoki etehi motuiti
- Ko te Kāhui o ‘Enata (Marquesas), kia rere kia 900 maero ki raro ki te tokerau o Tahiti kei rera e kite ai ko Enua Enana, 405 maero te takiwa
- Ko te Kāhui o Tubuai (Australs) e 450 maero ki te tonga o Tahiti kua takoto nei a Tubuai 57 maero te takiwa e 4 nga motu noho tangata ko Rapa te mea noho mamao, a ko Marotiri me Maria nga motu kore tangata
Nga Tangata
takatāHe Tangata maori katoa nga tangata o nga Kahui moutere nei engari kia mohio pai ki a ratou me o ratou ake korero me titiro kia te hononga mo ia Kahui Moutere
Korero Tupuna (Hitori)
takatāKei ia kahui moutere to ratou ake whakapapa me to ratou ake korero Tupuna. Na reira kua tuhia ki raro nei nga hitori mai i te taenga mai o Pakeha tae noa ki naianei
I te rautau 1500 tokomaha ake nga tangata o nga moutere nei. He kahui ariki nga mea tu ana ki Tahiti, ki Bora-Bora, me Raiatea. Ko Teriaroa, ki te raki o Tahiti, te nohoanga ariki, a ko Taputapuatea, ki Raiatea, te marae tapu rawa o te Moananui a Kiwa.
I te tau 1521 i kitea e Ferdinand Magellan i a Pukapuka i Tuamotu. I 1595 i kitea s Enua Enata, i kite ai a Makatea, Bora-Bora me Maupiti e Jacob Roggeveen ite tau 1722 a na Captain Samuel Wallis i kite i a Tahiti, Moorea, me Maiao Iti i 1767. I 1769 i haramai a Captain James Cook kia matataki i te rere o Kopu ki te rangi a i tapina te Kahui motu nei ko "The Society Islands" hei mihi ki the Royal Society nga mea i tautoko ai i tona tira. I kite ai a Tubuai e Cook i 1777.
I te tau 1834 i haere mai nga mihinare no Wīwī ki Mangareva, a kua riro ki Wīwī i 1881. I haramai nga mihinare mai i Tahiti ki Tubuai. Engari i te tau i tono a Rimatara me Rurutu ki nga Ingarihi kia tu hei hoa mana engari i riro ano ki Wīwī i te tau 1900. Ko Tuamotu he mea kei raro i te mana ariki o Pomare ariki o Tahiti, i riro ake enei me Tahiti i te tau 1847. Kei te Kahui o Enua Enana (Marquesas), ko Nuku Hiva he mea riro tuatahi ki Amerika i te tau 1813 engari ka u mai tetehi manuao no Wīwī na te karanga o te ariki o Tahuata. Engari ka tautohe ratou me nga Wīwī, ka riri. Kua riro ki Wīwī ano te moutere ra i te tau 1842
Te Whenua Wīwī
takatāKua whakahaere nga kahui moutere nei hei taiwhenua o Wīwī. I 1885 kua tu he kawana no Wīwī me tethi kaunihere mo nga moutere. Engari kua riro ano te mana o tenei kaunihere i te tau 1899, a i 1903 kua korengia te mana o taua roopu.
I 1940 tokomaha nga tangata maohi i uru ki te pakanga nui i Uropi ara WWII. I te tau 1946 i tapina ko Poronihia Wīwī he taiwhenua tawahi o Wīwī, ara kua tu he paremata taiwhenua a ka taea e ratou te tuku i tetehi tangata noa hei mangai mo ratou ki te Paremata nui ki Wīwī. I 1957 i whanuitia te mana o te paremata taiwhenua.
Tahiti mo Tahiti
takatāHei ahakoa te maunga o Wīwī i nga Kahui moutere nei ka whawhai tonu nga tangata maohi ra kia tu rangatira ano ratou.
I te tau 1947 i tu rangatira ano ko Pouvanaa Tetuaapua Oopa me nga tangata karawhiu i te whakapehi o Wīwī. Kua aukatihia tetehi kaipuke no Wīwī. Kua mauheretia e te pirihimana engari i te tau 1949 i tautokohia te tangata hei mema o te paremata taiwhenua, a, i te tau 1951 ko tona roopu te mea nui o taua paremata taiwhenua a ko Pouvanaa Oopa te tumuaki tuarua. Ko te kaupapa nui o Pouvanaa me ona hoa tautoko ko "Tahiti mo Tahiti ara "Tahiti for the Tahitians ... Vote NO so that the enslaving yoke will be quickly removed from around our necks''
I mauheretia ano Pouvanaa Tetuaapua Oopa nei a kua tapaina tona roopu tautoko he mea ture-kore e te paremata nui ki Wīwī. E waru tau tona noho ki te whareherehere katahi ka panaia e te Wīwī kia noho kiritai
I 1963 i timata ke nga Wīwī ki te whakapahu karihi ki Mururoa. I 1975 i nekehia te whakapahupahu nei ki Fangataufa. Ka tu nga tangata maohi me etehi o nga tangata o te ao kia aukati te mahi tukino nei.
I te tau 1975 i tu rangatira ano a Oscar Temaru me tona roopu torangapu a Tavini Huiraatira, e toru noa o ratou karanga ki tu rangatira te whenua o Tahiti ra, kia aukati te pahu o te pahu karihi o Wīwī, me te tohatoha pai i nga hua o te whenua.
Te Raru o te Paremata
takatāI te tau 2004 ka tu tautohe ano nga tangata na te nui o nga utu mo nga hua o te whenua me nga take pera. I te 15 o Pipiri 2004 i potihia a Oscar Temaru hei Tumuaki o Poronihia Wīwī, kua hinga ke te Tumuaki o mua ko Gaston Flosse. Engari ka kore e whakaae e te paremata (poti 27-28), a na Gaston Flosse i tono ki te Paremata matua ki Wīwī kia whakahaere tetehi poti hou mona. I tautokohia ano a Oscar Temaru i te tau 2006 kia tu hei pirihitane. Engari i te 13 o Hakihea 2006 kua whakakorengia ano e te paremata taiwhenua a kua pana.
Kua tu a Gaston Tong Sang hei Pirihitane i te 26 Hakihea 2006, engari i pana ano e te Paremata i te 31 o Hereturikoka 2007. Ka poti ano nga tangata o Poronihia Wīwī a te 10 Mahuru 2007
Kupu tautoko
takatā- ↑ Template:Fr icon Institut Statistique de Polynésie Française (ISPF). "Démographie : Sommaire". Archived from the original on 2007-09-27. Retrieved 2007-06-23.
- ↑ Template:Fr icon Institut Statistique de Polynésie Française (ISPF). "Recensement Général de la Population de 2002 : Population légale". Archived from the original on 2007-09-27. Retrieved 2007-06-23.
| |||
|
|
